ઇતિહાસ

 6. ભારતના એકીકરણમાં સરદાર પટેલની ભૂમિકાને ગુજરાતના સંદર્ભમાં રેખાંકિત કરો.

સરદાર પટેલને એકતાના પ્રખ્યાત નીતિશાસ્ત્ર તરીકે ઓળખવામાં આવતા, જેમની પાસે વ્યવહારિક કુશળતા હતી અને જેમણે એક યાદગાર કાર્ય સંપાદિત કર્યું હતું. સરદારના એકીકરણના આવા કાર્ય માટે જ તેમને ભારતના 'બિસ્માર્ક' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેમણે અસરકારકતા સાથે મૂળ રજવાડાના એકીકરણનું સંચાલન કર્યું, જેના માટે તેમને રાજદ્વારી કુશળતા અને અગમચેતી રજૂ કરી. ભારત જેવા લોકશાહી દેશમાં 562 સ્વતંત્ર રજવાડોના જોડાણની સમસ્યા જટિલ અને સંવેદનશીલ હતી. જુલાઈ 1947 માં સરદાર પટેલે રજવાડાના વિભાગનું પદ સંભાળ્યું. તેમને મૂળ રજવાડાઓ માટે તત્કાલીક અને ફરજિયાત એકીકરણની જરૂરિયાત જણાઈ. તેમણે લોખંડી નીતિનું પાલન કર્યું અને સ્પષ્ટ કર્યું કે તેઓ કોઇ પણ રજવાડાને ભારતની અંદર સ્વતંત્ર અથવા અલગ એકમ તરીકે રહેવા દેશે નહીં

             સરદાર પટેલ દેશભક્તિ અને રાજાઓની રાષ્ટ્રીય સહાનુભૂતિ માટે પણ હાકલ કરી હતી અને દેશના હિતમાં લોકશાહી બંધારણની રચનામાં જોડાવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. તેમણે આ રજવાડાઓને તેમના સરક્ષણ, વિદેશી બાબતો અને સંદેશા-વ્યવહારના અધિકાર ભારત સરકારને સોંપવા માટે રાજી કર્યા. તેમની કુશળતાથી તેને ભાગલાવાદી રાજાઓની એકતા ઓગળી દીધી. 15 ઓગસ્ટ, 1947 સુધીમાં, હૈદરાબાદ, જુનાગઢ અને કાશ્મીર સિવાયના તમામ રજવાડાઓ ભારત સાથે ભળી ગયા. ત્યારબાદ, તેમણે ત્રણ તબક્કાની પ્રક્રિયાઓ ઉપયોગ કર્યો, એટલે કે, એકીકરણ, કેન્દ્રીયકરણ અને રાજ્યોમાં સામેલ કરી એક સંઘની રચના કરવા માટે રજવાડાઓને મર્જ કરવામાં આવ્યા.

ગુજરાતના રજવાડો નું એકીકરણ:

• સૌરાષ્ટ્રના નાના મોટા 222 રાજ્યો આવેલા હતા. તેમાં 14 સલામીના અધિકારવાળા મોટા રાજ્યો; સત્તર બિનસલામી રાજ્યો અને 191 બીજા નાના રાજ્યો કે તાલુકા આવેલા હતા.

• જવાબદાર સરકારની માંગણીને સૌપ્રથમ ભાવનગરના મહારાજાએ આવકારી. મહારાજા પોતે માર્ગદર્શન મેળવવા ગાંધીજી પાસે ગયા. ગાંધીજી તેમને સરદાર પટેલ પાસે મોકલ્યા. વલ્લભભાઈ પટેલે તેમની પ્રજાની ઈચ્છા સ્વીકારી લેવાની સલાહ આપી. બળવંતરાય મહેતા અને મુખ્યપ્રધાન બનાવવા તથા ગાંધીજી નક્કી કરેલ એટલી રકમ પ્રીવી પર્સ તરીકે સ્વીકારવાની મહારાજાએ તૈયારી બતાવી. ભાવનગરની જવાબદાર સરકારનું મંગળાચરણ 15 જાન્યુઆરી, 1948 ના રોજ સરદાર પટેલે કર્યું.

• સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે 13 નવેમ્બરના રોજ જૂનાગઢની મુલાકાત લઈને બહાઉદીન કોલેજના મેદાનમાં એક વિશાળ મેદનીને સંબોધી. તે સભામાં 10,000 થી વધુ લોકોએ પોતાના હાથ ઊંચા કરીને ભારત સાથેના જૂનાગઢના જોડાણને સંમતિ આપી.

• પ્રાદેશિક કમિશનર બુચની દેખરેખ હેઠળ શિવેશ્વરકર નામના આઈસીએસ અધિકારીને રાજ્યના વહીવટીદાર નિમવામાં આવ્યા. તેમને મદદ કરવા લોકોના પ્રતિનિધિઓ જુન, 1948 માં શામળદાસ ગાંધી, દયાશંકર દવે અને શ્રીમતી પુષ્પાવતી મહેતાને કારોબારી સમિતિમાં નિમવામાં આવ્યા. માંગરોળ, માણાવદર વગેરે સહિતની જૂનાગઢ રાજ્યની 20 ફેબ્રુઆરી, 1949 ના રોજ સૌરાષ્ટ્ર રાજ્ય સાથે જોડાયું.

           આમ, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની સુયોગ્ય નીતિ અને લોકશાહીના મૂલ્યોને હાસ થવા દીધા વગર અખંડ ભારતની વિભાવના સાબિત કરી.